TrÆ°á»›c các cÆ¡ há»™i từ há»™i nháºp kinh tế quốc tế, đặc biệt là việc thá»±c thi Hiệp định Äối tác Toà n diện và Tiến bá»™ xuyên Thái Bình DÆ°Æ¡ng (CPTPP), Hiệp định ThÆ°Æ¡ng mại tá»± do Việt Nam-EU (EVFTA), ngà nh thép là má»™t trong những ngà nh được kỳ vá»ng có thêm Ä‘iá»u kiện thu hút đầu tÆ°, thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu ra các thị trÆ°á»ng má»›i.
Bên cạnh đó, áp lá»±c cạnh tranh ngà y cà ng gia tăng sẽ đặt ngà nh được coi là "xÆ°Æ¡ng sống" của ná»n kinh tế trÆ°á»›c khó khăn rất lá»›n, nhất là nguy cÆ¡ đối mặt vá»›i các vụ việc phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại tại các thị trÆ°á»ng xuất khẩu trong khi tình trạng mất cân đối cung - cầu trong nÆ°á»›c vẫn chÆ°a được cải thiện.
HỆ LỤY TỪ PHà VỠQUY HOẠCH
Ngà nh thép Việt Nam được xây dá»±ng từ những năm 60 của thế ká»· 20, vá»›i sá»± ra Ä‘á»i mẻ gang đầu tiên và o năm 1963, nhÆ°ng phải đến năm 1975 má»›i có mẻ thép đầu tiên tại công ty gang thép Thái Nguyên. Trong giai Ä‘oạn từ 1975 đến 1990, ngà nh thép Việt Nam phát triển rất cháºm, phần lá»›n sá» dụng nguồn thép của các nÆ°á»›c Äông Âu và Liên Xô cÅ©, sản lượng trong giai Ä‘oạn nà y duy trì ở mức 40.000 – 80.000 tấn/năm.
Từ năm 1990 ngà nh thép Việt Nam có nhiá»u đổi má»›i và tăng trưởng mạnh mẽ. Sá»± ra Ä‘á»i của Tổng công ty thép Việt Nam năm 1990 đã góp phần quan trá»ng và o sá»± bình ổn và phát triển của ngà nh. Năm 1996 là năm đánh dấu sá»± chuyển mình của ngà nh thép vá»›i sá»± ra Ä‘á»i của 4 công ty liên doanh sản xuất thép là Việt - Nháºt (Vinakyoei), Việt - Úc (Vinausteel), Việt - Hà n (VPS) và Việt Nam – Singapore (Nasteel) vá»›i tổng công suất khoảng 840.000 tấn/năm. Từ 2002 - 2005 nhiá»u doanh nghiệp tÆ° nhân và doanh nghiệp liên doanh vá»›i nÆ°á»›c ngoà i được thà nh láºp, nhỠđó, tổng công suất của ngà nh thép Việt Nam đã đạt con số tá»›i 6 triệu tấn/năm.
Những năm tiếp theo, ngà nh công nghiệp thép Việt Nam đã có sá»± phát triển nhanh chóng, đáp ứng nhu cầu xây dá»±ng kinh tế của đất nÆ°á»›c. HÆ¡n nữa, ChÃnh phủ cÅ©ng đã có nhiá»u chÃnh sách má»›i, nhằm khuyến khÃch đầu tÆ° trong nÆ°á»›c, kêu gá»i đầu tÆ° trá»±c tiếp của các đối tác nÆ°á»›c ngoà i đầu tÆ° và o ngà nh thép. Tuy nhiên, do "nôn nóng" trong quá trình phát triển đã dẫn tá»›i háºu quả năng lá»±c sản xuất đã vượt quá xa so vá»›i nhu cầu của thị trÆ°á»ng thép trong nÆ°á»›c.
Trong tiến trình công nghiệp hóa, đòi há»i tuân thủ chặt chẽ các quy hoạch phát triển ngà nh để tránh chồng chéo, lá»™n xá»™n. Thế nhÆ°ng, ngà nh thép là má»™t và dụ Ä‘iển hình của việc phá vỡ quy hoạch, xé rà o, lạm phát số lượng dá»± án. Việc "bá»™i thá»±c" dá»± án nhà máy sản xuất thép đã khiến quy hoạch phát triển ngà nh thép Việt Nam giai Ä‘oạn 2007 - 2015, có xét đến năm 2025 được Thủ tÆ°á»›ng ChÃnh phủ phê duyệt ngà y 4/9/2007 bị phá vỡ.
Theo quy hoạch, đến năm 2025, tổng công suất thép cả nÆ°á»›c má»›i đạt 20 triệu tấn/năm, nhÆ°ng chỉ tÃnh riêng số dá»± án thép được cấp phép giai Ä‘oạn 2006 - 2008 đã có tổng công suất hÆ¡n 30 triệu tấn/năm, gấp 1,5 lần quy hoạch. Äiá»u đáng nói, sau đó việc cấp phép cho nhiá»u siêu dá»± án thép vẫn tiếp tục diá»…n ra khiến quy hoạch phải liên tiếp bổ sung, dẫn đến công suất dá»± kiến có thá»i Ä‘iểm lên tá»›i hÆ¡n 40 triệu tấn/năm.
Tình trạng cấp phép trà n lan xuất phát từ việc giao quyá»n cho các địa phÆ°Æ¡ng, để từ đó Ä‘ua nhau thu hút, trải thảm Ä‘á» má»i gá»i đầu tÆ° nÆ°á»›c ngoà i. Vì thế trong nhiá»u thá»i Ä‘iểm, ngà nh thép rÆ¡i và o cảnh "vỡ tráºn", khủng hoảng thừa. Theo báo cáo của VSA, tÃnh đến năm 2019, tổng năng lá»±c sản xuất toà n ngà nh thép đạt trên 30 triệu tấn/năm, nhÆ°ng các nhà máy chỉ hoạt Ä‘á»™ng hÆ¡n 80% công suất thiết kế vá»›i tổng sản lượng trên 25 triệu tấn, trong khi mức tiêu thụ chỉ đạt hÆ¡n 23 triệu tấn.
Má»™t nghịch lý là , việc cấp phép đầu tÆ° cho quá nhiá»u dá»± án thép sản xuất các sản phẩm thép trong nÆ°á»›c đã dÆ° thừa, mà không định hÆ°á»›ng đầu tÆ° cho các sản phẩm trong nÆ°á»›c chÆ°a sản xuất được đã khiến cho ngà nh công nghiệp thép trở thà nh má»™t trong những ngà nh nháºp siêu lá»›n.
Theo thống kê của Tổng cục Hải quan và VSA, nháºp siêu của ngà nh thép trong các năm từ 2010 – 2014 luôn ở mức 5 – 6 tá»· USD/năm. Năm 2015, nháºp siêu tăng Ä‘á»™t biến lên tá»›i 7,4 tá»· USD; đến năm 2016 giảm xuống 6,2 tá»· USD, và tăng nhẹ 6,4 tá»· USD trong năm 2017. Trong hai năm 2018 và 2019, nháºp siêu của ngà nh thép giảm xuống còn 5,3 tá»· USD. Trong 9 tháng năm 2020, do ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19 nên nháºp siêu của ngà nh thép chỉ ở mức 2,4 tá»· USD.
HỨNG CHỊU LIÊN TIẾP CÃC VỤ KIỆN
Những năm qua, ngà nh thép Việt Nam đã có bÆ°á»›c tiến dà i, và lá»t và o top 20 quốc gia sản xuất thép lá»›n nhất thế giá»›i. Trong bối cảnh nguồn cung thép toà n cầu Ä‘á»u có xu hÆ°á»›ng dÆ° thừa trong khi ná»n kinh tế thế giá»›i Ä‘ang chững lại thì sá»± phát triển bứt phá của ngà nh thép Việt Nam luôn nằm trong tầm ngắm của các thị trÆ°á»ng xuất khẩu Nhiá»u nÆ°á»›c đã tăng cÆ°á»ng sá» dụng các biện pháp phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại nhằm cản trở việc thâm nháºp thị trÆ°á»ng của sản phẩm thép Việt Nam nhÆ°: Chống bán phá giá, tá»± vệ thÆ°Æ¡ng mại, chống trợ cấp, chống lẩn tránh thuế...
Äỉnh Ä‘iểm là năm 2018, có lúc chỉ trong má»™t tháng, doanh nghiệp thép Việt Nam phải đối mặt vá»›i 8 vụ kiện phòng vệ, chống bán phá giá đến từ 7 thị trÆ°á»ng khác nhau. Äồng thá»i, các nÆ°á»›c Ä‘ang có xu hÆ°á»›ng thắt chặt, đòi há»i khắt khe hÆ¡n trong quá trình Ä‘iá»u tra, áp dụng các biện pháp phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại đối vá»›i nhiá»u mặt hà ng thép Việt Nam.
Báo cáo má»›i đây của VSA cho thấy, tÃnh từ năm 2004 đến tháng 8/2020, tổng số các vụ nÆ°á»›c ngoà i kiện thép xuất khẩu của Việt Nam lên tá»›i 62 vụ, gồm kiện chống bán phá giá (34 vụ), chống trợ cấp (3 vụ), chống bán phá giá và chống trợ cấp (6 vụ), Ä‘iá»u tra áp dụng biện pháp tá»± vệ (13 vụ).
Số liệu thống kê của Cục Phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại (Bá»™ Công ThÆ°Æ¡ng) cÅ©ng nêu rõ, thép là mặt hà ng có số vụ kiện phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại nhiá»u nhất trong tất cả các ngà nh hà ng hiện nay, chiếm tá»›i 39,1% trong tổng số vụ việc các sản phẩm của Việt Nam bị áp dụng, trong đó Mỹ và Liên minh châu Âu (EU) là hai thị trÆ°á»ng sá» dụng các công cụ phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại nhiá»u nhất.
Việc các nÆ°á»›c liên tục kiện phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại vá»›i Việt Nam trong lÄ©nh vá»±c thép không nằm ngoà i nguyên nhân thị trÆ°á»ng xuất khẩu các sản phẩm thép của các doanh nghiệp Việt Nam ngà y cà ng mở rá»™ng. Số liệu má»›i nhất vá» sản lượng và kim ngạch xuất khẩu của toà n ngà nh thép đến hết tháng 8/2020 được VSA ghi nháºn khoảng 5,95 triệu tấn, tÆ°Æ¡ng ứng 3,1 tá»· USD. Trong đó, thị trÆ°á»ng ASEAN hiện chiếm đến 44,78% trong tổng sản lượng thép xuất khẩu vá»›i 1,43 tá»· USD, bá» khá xa Trung Quốc ở mức gần 845 triệu USD, chiếm 34,8% tá»· trá»ng xuất khẩu.
Vá»›i ba thị trÆ°á»ng xuất khẩu tiá»m năng khác là EU, Mỹ và Hà n Quốc, đặc biệt hai thị trÆ°á»ng EU và Mỹ, dù ngà nh thép Việt Nam bị kiện nhiá»u nhất, nhÆ°ng tá»· trá»ng xuất khẩu hiện vẫn chiếm 2,48% trong tổng sản lượng xuất khẩu đối vá»›i EU (giữ mức 119,4 triệu USD) và 2,19% (115,8 triệu USD) đối vá»›i thị trÆ°á»ng Mỹ.
Các sản phẩm thép Việt Nam bị Ä‘iá»u tra, áp dụng biện pháp phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại tÆ°Æ¡ng đối Ä‘a dạng và ngà y cà ng mở rá»™ng, không chỉ giá»›i hạn ở mặt hà ng có kim ngạch xuất khẩu lá»›n, mà còn là những sản phẩm có giá trị và lượng xuất khẩu trung bình và nhá» nhÆ°: Mắc áo thép, thép chịu lá»±c không gỉ, Ä‘inh thép, ống thép dẫn dầu, ống thép các-bon, thép mạ kẽm, dây thép... Ngoà i ra, nếu nhÆ° trÆ°á»›c đây, các vụ việc thÆ°á»ng táºp trung và o sản phẩm cụ thể, thì hiện nay, cùng má»™t biện pháp có thể hÆ°á»›ng tá»›i rất nhiá»u nhóm sản phẩm khác nhau.
Má»™t trong những "đòn" giáng mạnh nhất mà doanh nghiệp ngà nh thép Việt Nam phải đối mặt trong năm 2019 là và o tháng 7, Bá»™ ThÆ°Æ¡ng mại Mỹ (DOC) bắt đầu thu khoản thuế lên tá»›i 456,23% giá trị sản phẩm thép chống gỉ và thép cán nguá»™i nháºp khẩu từ Việt Nam vá»›i nguyên liệu sá» dụng được nháºp từ Hà n Quốc, Äà i Loan, Trung Quốc.
Äây được xem là động thái mạnh mẽ và mức thuế chống lẩn tránh thuế cao nhất từ trÆ°á»›c đến nay của Mỹ dà nh cho sản phẩm thép nháºp khẩu từ Việt Nam, do há» nghi ngá» các sản phẩm thép nháºp khẩu nhÆ°ng chÆ°a rõ nguồn gốc nguyên liệu, đặc biệt trong bối cảnh chiến tranh thÆ°Æ¡ng mại giữa Mỹ - Trung vẫn Ä‘ang căng thẳng. Ngoà i ra, ngà nh thép Việt Nam còn phải đối mặt vá»›i những vụ kiện từ má»™t số quốc gia trong khu vá»±c ASEAN. Äây cÅ©ng Ä‘ang là thá»±c trạng đáng lo ngại đối vá»›i ngà nh thép Việt Nam.
Việc phải đối mặt vá»›i các vụ kiện phòng vệ thÆ°Æ¡ng mại ngà y má»™t tăng đã tạo nên sức ép cạnh tranh vá» giá trên thị trÆ°á»ng quốc tế. Và o thá»i Ä‘iểm cuối năm 2019, giá sắt thép xuất khẩu của Việt Nam chỉ đạt trung bình dÆ°á»›i 650 USD/ tấn, giảm hÆ¡n 12% so cùng kỳ năm 2018. Äiá»u nà y khiến cho hoạt Ä‘á»™ng xuất khẩu ngà nh thép Việt Nam bị ảnh hưởng không nhá».
Theo số liệu thống kê của Tổng cục Hải quan, lượng sắt thép của Việt Nam xuất khẩu ra thị trÆ°á»ng nÆ°á»›c ngoà i năm 2019 tuy tăng 6,7% vá» lượng so vá»›i năm 2018, đạt 6,68 triệu tấn, nhÆ°ng kim ngạch xuất khẩu chỉ đạt 4,2 tá»· USD, giảm 7,4%. Trong 9 tháng năm 2020, Việt Nam xuất khẩu gần 7 triệu tấn sắt thép, vá»›i kim ngạch trên 3,65 tá»· USD, giá trung bình 522,2 USD/tấn, tăng 44,4% vá» lượng, tăng 16% kim ngạch, nhÆ°ng giảm 19,7% vá» giá so vá»›i cùng kỳ năm ngoái...
VẪN CÃ’N CÆ HỘI PHÃT TRIỂN
Cần phải thừa nháºn má»™t thá»±c tế, hiện nay các doanh nghiệp thép trong nÆ°á»›c vẫn hạn chế vá» năng lá»±c tà i chÃnh, công nghệ dẫn đến tiêu tốn nhiên liệu, chi phà cao. Äó là lý do khiến các sản phẩm thép trong nÆ°á»›c khó có thể cạnh tranh được vá»›i các sản phẩm nháºp khẩu, nhất là trong bối cảnh há»™i nháºp và các biện pháp tá»± vệ được áp dụng nhiá»u nhÆ° hiện nay.
Năm 2020, trÆ°á»›c các cÆ¡ há»™i từ há»™i nháºp, đặc biệt là việc thá»±c thi các hiệp định thÆ°Æ¡ng mại tá»± do thế hệ má»›i nhÆ° CPTPP, EVFTA, ngà nh thép là má»™t trong những ngà nh được kỳ vá»ng có thêm Ä‘iá»u kiện thúc đẩy sản xuất, xuất khẩu ra các thị trÆ°á»ng má»›i. Äối vá»›i CPTPP, chÃnh thức có hiệu lá»±c từ 14/1/2019, theo đó, việc gỡ bá» loạt thuế quan sẽ giúp các doanh nghiệp ngà nh thép Việt Nam mở rá»™ng thị trÆ°á»ng xuất khẩu đồng thá»i NK nguyên liệu từ các quốc gia có lợi thế nhÆ° Australia.
Báo cáo của Công ty chứng khoán Ngân hà ng Äầu tÆ° và Phát triển Việt Nam chỉ rõ, các nÆ°á»›c thà nh viên CPTPP là nguồn cung cấp nguyên váºt liệu chủ yếu để sản xuất thép cho các doanh nghiệp Việt Nam. ÄÆ¡n cá», Australia là nÆ°á»›c cung cấp than đá và quặng chủ yếu cho nÆ°á»›c ta, lần lượt chiếm 25,7% và 22,9% tổng kim ngạch nháºp khẩu của Việt Nam. Ngoà i ra, hÆ¡n 50% lượng sắt thép phế liệu nháºp khẩu là m nguyên liệu sản xuất phôi cÅ©ng là từ các nÆ°á»›c thuá»™c CPTPP. Má»™t số thà nh viên nhÆ° Canada, Malaysia cÅ©ng có nhu cầu lá»›n nháºp khẩu nhiá»u thép thà nh phẩm.
TrÆ°á»›c đó, ASEAN và Mỹ là hai thị trÆ°á»ng dẫn đầu vá» xuất khẩu thép của Việt Nam. Tuy nhiên, trong bối cảnh chủ nghÄ©a bảo há»™ tăng cao, theo các chuyên gia, việc chuyển hÆ°á»›ng xuất khẩu, mở rá»™ng sang các thị trÆ°á»ng khác là cần thiết. Äây cÅ©ng là cÆ¡ há»™i để doanh nghiệp thép Việt tìm kiếm đối tác, thu hút đầu tÆ°, nháºp khẩu máy móc, công nghệ cao để nâng cao hà m lượng giá trị sản phẩm, từ đó tham gia sâu hÆ¡n và o chuá»—i giá trị toà n cầu.
Äối vá»›i EVFTA, có hiệu lá»±c từ 1/8/2020, kỳ vá»ng sẽ giúp cho ngà nh thép rá»™ng Ä‘Æ°á»ng và thêm cÆ¡ há»™i xuất khẩu sang thị trÆ°á»ng EU. Vá» mặt lý thuyết, khi EVFTA có hiệu lá»±c sẽ mở ra cÆ¡ há»™i lá»›n cho các ngà nh nghá»; trong đó có ngà nh thép. Tuy nhiên, thị trÆ°á»ng các nÆ°á»›c EU ở trạng thái bão hòa vá»›i các giao dịch thÆ°Æ¡ng mại thép, các hoạt Ä‘á»™ng chủ yếu trong ná»™i khối.
Theo số liệu của VSA, thị trÆ°á»ng EU chiếm khoảng 4,2% tổng lượng xuất khẩu thép của Việt Nam. Trong khi đó, thị trÆ°á»ng truyá»n thống là ASEAN, Trung Quốc vẫn chiếm tá»· lệ lá»›n, lần lượt gần 55% và 19%... Do đó, để và o được thị trÆ°á»ng EU, đòi há»i các sản phẩm phải đạt rất nhiá»u tiêu chuẩn cao và khắt khe. Các nhà sản xuất thép Việt Nam muốn đáp ứng được tiêu chuẩn đó phải cải tiến công nghệ, kỹ thuáºt, thay đổi các quy trình sản xuất của mình, thay đổi các phÆ°Æ¡ng thức kinh doanh.
Theo nghiên cứu má»›i đây do Công ty Cổ phần chứng khoán SSI công bố, thị trÆ°á»ng thép trong các tháng tá»›i sẽ theo chiá»u hÆ°á»›ng tÃch cá»±c, Æ°á»›c tÃnh sản lượng tiêu thụ của ngà nh thép tiếp tục tăng trưởng ở mức từ 5-7% trong năm 2020. Lý do, sẽ có khoảng 700.000 tá»· đồng vốn đầu tÆ° công được ChÃnh phủ chi ra trong năm 2020, trong đó có 200.000 tá»· đồng sẽ chi cho các dá»± án hạ tầng lá»›n nhÆ°: Cao tốc Bắc - Nam, sân bay Tân SÆ¡n Nhất...
Má»™t tÃn hiệu đáng mừng kể từ tháng 7/2020, tình hình giải ngân vốn đầu tÆ° công đã cải thiện hÆ¡n. Ngoà i ra, Việt Nam được hưởng lợi từ nhu cầu thép tiếp tục tăng mạnh ở Trung Quốc.
Theo Hiệp há»™i Sắt và Thép Trung Quốc, ná»a cuối năm 2020, mức tiêu thụ thép của nÆ°á»›c nà y Æ°á»›c tÃnh tăng 40 triệu tấn, tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng tăng khoảng 8% so vá»›i cùng kỳ 2019, và tăng 2% cho cả năm 2020. Trong 9 tháng năm 2020, sản lượng thép của Việt Nam xuất khẩu sang Trung Quốc đã tăng đáng kể, gấp hÆ¡n 18 lần, lên 2,53 triệu tấn, chiếm tá»›i 36,2% trong tổng lượng xuất khẩu và chiếm 28,5% trong tổng kim ngạch xuất khẩu sắt thép của cả nÆ°á»›c. Trung Quốc chÃnh là thị trÆ°á»ng lá»›n nhất của thép Việt Nam.
Bên cạnh đó, Việt Nam cũng có cơ hội lớn trong thu hút dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoà i nhỠkhả năng kiểm soát tốt dịch bệnh, chi phà nhân công rẻ. Do đó, khi các doanh nghiệp nước ngoà i và o Việt Nam thì nhu cầu đầu tư nhà xưởng, khu công nghiệp sẽ tăng lên, kéo theo nhu cầu vỠthép xây dựng tăng theo.
Äồng thá»i, vá»›i các chÃnh sách thu hút đầu tÆ° của ChÃnh phủ, nhiá»u công ty, táºp Ä‘oà n nÆ°á»›c ngoà i sẽ lá»±a chá»n Việt Nam là nÆ¡i đặt các trung tâm, nhà máy sản xuất, góp phần thúc đẩy thị trÆ°á»ng thép phát triển
Nguồn tin: vnEconomy